نگاه اقتصاد اسلامی در هر فرد ایرانی باید نهادینه شود

به گزارش آنی بازار، طرح همبستگی اجتماعی به اشخاصی که نتوانسته اند در فعالیت اقتصادی دولت اسلامی مشارکت داشته باشند، این امکان را می دهد تا از ثروت بوجود آمده سهمی داشته باشند.

به گزارش آنی بازار به نقل از مهر، نظام اقتصاد اسلامی عبارت است از مجموعه قواعد کلّی عرضه شده در اسلام در زمینه روش تنظیم حیات اقتصادی و حلّ مشکلات اقتصادی، در جهت تأمین عدالت اجتماعی. در جایی که خداوند در قرآن کریم می فرماید؛ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا (سوره ابراهیم، آیه ۳۴) و اگر بخواهید نعمت های خداوند را در شمار بیاورید نمی توانید نعمت های خداوند را به حد و حصری محدود کنید. در تفسیر و تحلیل رشد و توسعه اقتصادی، پیروان مکاتب اقتصادی کلاسیک، نئو کلاسیک، مکتب کینز و امثال آنها؛ دیدگاه های خاص خویش را در جهت طراحی نظام اقتصادی مطرح نموده اند. بعنوان نمونه، کلاسیکها در مورد بازار آزاد، نئو کلاسیکها در زمینه کارآفرینی، پیروان مکتب شیکاگو در زمینه نقش آموزش، طرفداران فیزیوکراسی در مورد کشاورزی و مکتب سوداگران (مرکانتلیسم) در زمینه مازاد صادرات؛ نقطه نظرهای ارزشمندی را مطرح نموده اند. آیین اسلام نیز، در جهت تنظیم روابط اقتصادی بین انسان ها که برای تأمین نیازهای اقتصادی (یا رفع مشکلات اقتصادی) تدوین گردیده و با عدالت اجتماعی مرتبط می باشد، قواعدی کلی عرضه نموده که در ابواب اقتصادی فقه اسلامی به تفصیل بیان گردیده است. به تعبیر مرحوم شهید مطهری رضوان الله علیه: «قوانین اقتصاد اسلامی نمی تواند و نباید بر خلاف اصول اولیه اقتصاد نظری باشد، چه در غیر این صورت شکست یار کود و سر انجام مرگ اقتصادی این جامعه بیمار حتمی است.»از جمله مهم ترین معیارهای اقتصاد اسلامی دوری از اسراف و احسان است. دوری از اسراف مشابه معیار کارآمدی فنی در اقتصاد است که مبین لزوم استفاده از حداقل منابع برای تولید محصول است. معیار دوم یعنی احسان به مفهوم اقتصاد اسلامی ملازم با مفهوم شکر است و به مفهوم “کار نیکو” است. کار نیکو به مفهوم کار اثر بخش و با بالاترین کیفیت است. این بیان هم مشابه معیار کارآمدی تخصیصی در اقتصاداست. از منظری دیگر، مدل اقتصاد اسلامی مبتنی بر یک بعد نهادی است که هم فعالیتهای غیرانتفاعی و هم انتفاعی را پوشش می دهد. وقتی صحبت از فعالیت انتفاعی به میان می آید، الگوی اقتصادی اسلامی ابتکارات فردی را تشویق می کند در حالیکه مداخله دولت باید به بخش های حساس اقتصادی و نظارت بر بازارها محدود شود بگونه ای که رقابت آزاد و منصفانه را تضمین کند. بازیگران و ذینفعان مختلف برای فعالیت غیرانتفاعی، الگوی اقتصادی اسلامی دو نهاد اصلی دارد که زکات و وقف است. هر دو نهاد مبتنی بر اعانه ها و کمک ها (در مورد زکات واجب و داوطلبانه برای وقف) هستند که نقش اجتماعی و اقتصادی دارند. زکات با احتکار مبارزه می کند، سرمایه گذاری را تشویق می کند و چرخه مصرف را تسریع می بخشد و در عین حال از قدرت خرید مردم محافظت می کند. وقف تشویق به سرمایه گذاری، بهبود زیرساخت های اجتماعی و حفظ اموال عمومی است. ابزار بسیار مؤثری برای جمع آوری وجوه، سرمایه گذاری آنها در ابزارهای مالی تاثیر گذار و تخصیص درآمد به اهداف اجتماعی خاص است. از منظری دیگر، الگوی اقتصاد اسلامی شامل تأمین مالی اسلامی است که انتظار می رود جایگزینی جدی برای تأمین مالی متعارف باشد و در دستیابی به اهداف اقتصادی اسلام کمک نماید. موسسات مالی اسلامی می توانند با تأثیرگذاری بیشتر بر جامعه از راه ابزارهای مالی منطبق با اصول شرعی، کمک به توسعه جامعه و همراهی موسسات وقف و زکات در جمع آوری بیشتر، شکاف بین عمل و نظریه اقتصاد اسلامی را کاهش دهند. سازوکارهای اسلامی برای همبستگی و انسجام اجتماعی؛ طرح همبستگی اجتماعی به اشخاصی که نتوانسته اند در فعالیت اقتصادی دولت اسلامی مشارکت داشته باشند، این امکان را می دهد تا از ثروت بوجود آمده سهمی داشته باشند. همینطور برای برخی مقوله ها شانس دوم و برای برخی دیگر نوعی همبستگی شمرده می شود. در واقع، اسلام دو نهاد دارد که نقش همبستگی اجتماعی را ایفا می کنند که عبارتند از زکات و نهادهای وقف. لازم به ذکر است که این دو نهاد ابزار اصلی همبستگی اجتماعی در اقتصاد اسلامی هستند، اما میتوان با تلفیق سایر اشکال به تأثیرگذاری بیشتر دست پیداکرد. الگوی اقتصاد اسلامی دارای خصوصیت های زیر است: ۱. اقتصادی که یک طرز فکر غیر ثابت را ترویج می کند. مشتریان برای محصولات و ساختارهایی مانند حساب های سرمایه گذاری، صکوک و سایر ابزارهایی که نرخ سود تضمین شده یا ثابت نیست، آماده نیستند. ازاین رو بانکها و موسسات مالی اسلامی سازوکارهای مختلفی را برای ایجاد نرخ سود تقریبا تضمینی و در بعضی موارد به کار می گیرند. در مواردی قانون گذار بانک مرکزی و بانکها باید از فرمول هایی با بازده ثابت بهره گیرند تا مطابق با نیاز مشتریان باشد. در واقع، به موازات عرضه محصولات مالی اسلامی، اشاعه فرهنگ و طرز فکر قانون گذاران و مردم اهمیت دارد. اصولاً زیربنای محصولات و ساختارهای مالی این اصل می باشد و همینطور باید یک طرز فکر و یک فرهنگ در جامعه نهادینه گردد. ناگفته نماند که کارآفرینی ریسکی است و تمامی کسب و کارهای کوچک جدید احتمال شکست بالایی دارند. بنابراین، تشویق مردم به تجارت و راه اندازی کسب و کار خود می تواند در غیاب مکانیسم تثبیت کننده ای که قدرت خرید مردم را در صورت شکست حفظ کند، تأثیرات منفی بر اقتصاد بگذارد. در واقع، یک تاجر می تواند با موقعیت هایی مواجه شود که بیش از اندازه بدهکار باشد یا متحمل زیان های قابل توجهی شود. در هر دو صورت، زکات می تواند برای جبران ضرر و زیان یا پرداخت بدهی ها و در عین حال تأمین درآمد برای خانواده او باشد. اگر تاجر سود کند، مقرر است در صندوق زکات مشارکت کند. این سهم به سایر ذینفعان پرداخت می شود، قدرت خرید آنها حفظ می شود و به تثبیت قیمت های بازار کمک می نماید. این سهم برای او مانند حق بیمه است تا در صورت رکود اقتصادی، در صورت احراز شرایط، از زکات بهره مند شود. از منظری دیگر، وقف می تواند ثبات اقتصادی کشور را تقویت کرده و ذهنیت کارآفرینی را تشویق کند. در واقع، وقف می تواند به پروژه های جدید کمک مالی کند و در صورت شکست، خدمات اجتماعی را به ذینفعان تضمین کند و قدرت خرید آنها را حفظ کند. ۲. اقتصاد فراگیر با توزیع عادلانه ثروت؛ از منظر نظری، اقتصاد اسلامی در دسترسی به منابع طبیعی، ابزار تولید و توزیع ثروت، عدالت و انصاف را تضمین می نماید. معیار اصلی برخورداری از حق دسترسی به منابع طبیعی، استعداد و ظرفیت بهره برداری سودآور و پایدار از آنهاست. ازاین رو ظرفیت سازی و آموزش ها باید فراگیر و در دسترس همه افراد جامعه باشد. وقتی صحبت از توزیع ثروت می شود، همه افراد حائز شرایط می توانند از زکات و وقف بدون محدودیت و تمایز بهره مند شوند. به صورت کلی، اقتصاد اسلامی ذهنیت کارآفرینی را ترویج می کند و مدلهای مبتنی بر اشتراک ریسک و همینطور سود را تشویق می کند. در نگاه اول، مدل اقتصاد اسلامی ریسک بیشتری به نظر می آید. با وجود این، موسسات تخصصی به وجود می آورد که از قدرت خرید افراد حائز شرایط محافظت می کند. علاوه بر این، این مدل بر افراد با استعداد متکی است. ازاین رو باید از دسترسی مجانی به خدمات رفاهی برای شکوفا شدن استعدادهای آنها مانند آموزش باکیفیت و خدمات بهداشتی و درمانی اطمینان حاصل کند. در نهایت، مدل اقتصادی اسلامی مبتنی بر شمول اقتصادی می باشد که شامل اتصال همه مردم به فرصت های اقتصاد رسمی و همسویی بین اهداف اقتصادی شرعی و اهداف توسعه پایدار می باشد. شمول اقتصادی و افزایش تولید ملت؛ مدل اسلامی بر اصل شمول اقتصادی تمرکز دارد که به برابری فرصت برای همه اعضای جامعه برای مشارکت در زندگی اقتصادی کشورشان بعنوان شهروندان اشاره دارد. در واقع، همه افراد از اقشار مختلف جامعه فرصت های مناسبی برای عضویت در نظام اقتصادی رسمی و سهیم شدن در منافع خواهند داشت. در غیر این صورت به سبب محرومیت اقتصادی بسمت اقتصاد غیررسمی یا بسمت اقتصاد جنایی می رفتند. از منظر اسلام، شمول اقتصادی با دسترسی عادلانه به منابع طبیعی، تولید و مصرف مسئولانه منابع و توسعه قابلیتهای مردم شروع می شود. هدف همه این سازوکارها افزایش تولید ملت و دستیابی به نرخ رشد بالاتر برای مبارزه با انواع فقر و صدمه پذیری اجتماعی است. توزیع عادلانه ثروت و کاهش نابرابری ها؛ برای این مقصود اقتصادی شرعی، الگوی اقتصادی اسلامی قواعد عمده ای را برای تضمین تجارت عادلانه و مبادله کالاها، نهادها / ابزارهایی مانند وقف و زکات تعریف می کند که انسجام بین اعضای جامعه را تضمین می نماید و امکانات لازم را برای خدمات در ارتباط با رفاه آنها فراهم می آورد. محافظت از محیط زیست و ایجاد جوامع پایداراسلام در منطقه ای بیابانی ظهور کرد که تأمین آب پاک، غذا و منابع اولیه یک چالش روزانه است. ازاین رو سنت نبوی به حفظ و حراست از محیط زیست با درنظر گرفتن مصالح نسل های بعدی توجه ویژه ای دارد. مدل اقتصاد اسلامی چارچوب جهانی یک اقتصاد فراگیر را تعریف می کند که در آن همه افراد جامعه به فرصت های اقتصادی و اجتماعی مناسب دسترسی آزاد دارند تا بخشی از عملیات تولید باشند. هدف این مدل هم تقویت انسجام بین تمام اعضای جامعه از راه مکانیسم هایی است که حداقل درآمد را برای همه تضمین می نماید. در واقع، الگوی اقتصادی اسلامی ابتکار فردی و ذهنیت کارآفرینی را تشویق می کند و در عین حال از قدرت خرید کسانیکه شکست می خورند از راه مکانیسم های خاصی مانند زکات و وقف محافظت می کند. علاوه بر این، اسلام به محافظت از محیط زیست شامل آب، مزارع، حیوانات و کل اکوسیستم طبیعی توجه ویژه ای دارد. اکوسیستم های مالی اجتماعی اسلامی؛ یک اکوسیستم مالی اجتماعی اسلامی شامل آغاز کنندگان رفاه اجتماعی، تأمین کنندگان مالی اجتماعی اسلامی و هماهنگ کنندگان اکوسیستم مالی اجتماعی اسلامی است. از این منظر، آغازگر رفاه اجتماعی شامل دولت ها، آژانس های بین المللی و سازمان های غیردولتی، انجمن ها، شرکتهای اجتماعی و شرکتهای و موسسات مسئول اجتماعی، امور خیریه ها است. تأمین کنندگان مالی اجتماعی اسلامی عبارتند از: مؤسسه زکات، مؤسسه وقف، موسسات تأمین مالی خرد اسلامی، بانکهای اسلامی، بازارهای سرمایه اسلامی و بسترهای تأمین مالی جمعی هماهنگ کنندگان اکوسیستم مالی اجتماعی اسلامی می توانند یکی از تأمین کنندگان مالی اجتماعی اسلامی یا آغازگر رفاه اجتماعی باشند. ابزارهای مالی اجتماعی اسلامی از ابزارهای سنتی مبتنی بر بشردوستی و همکاری و همینطور ابزارهای مالی اسلامی مدرن با تأکید بر تاثیر اجتماعی تشکیل شده است. ابزار زکات؛ «زکات» یکی از پنج رکن اسلام است. این یک عمل پرستش مالی است که هدف آن توزیع مجدد ثروت بین همه مسلمانان است. ازاین رو مقرر شده است که هر مسلمانی که دارای ثروت مالی احتمالی رشد (دارایی زکات) باشد و به آستانه قانونی ثابتی به نام «نساب: » برسد که بر مبنای تقویم قمری یا شمسی محاسبه می شود، مشمول زکات در حدود یک می شود. درصدی از دارایی خویش را به نفع نیازمندان تعیین کرد. در آیه شریفه ذیل به دسته های ذینفعان زکات اشاره شده است: صدقه برای فقرا، نیازمندان، کسانی است که این هدایا را جمع آوری می کنند و توزیع می کنند، کسانیکه دلشان به اتحاد می رسد، فدیه اسیران، بدهکاران ورشکسته، کسانی است که خویش را وقف راه خدا می کنند. و مسافران بی بضاعت این حکم خداست و خداوند دانا و حکیم است. (سوره توبه، آیه ۶۰) از منظر اقتصاد کلان، زکات به کاهش مؤثر شیوه های احتکار کمک می نماید. در واقع، مردم زکات را به شکل سالیانه پرداخت می کنند و ازاین رو اگر پول در گردش نباشد، ارزش خویش را به صورت خودکار از دست می دهد. در این مورد، مردم برای حفظ ثروت خود سه راه پیش رو دارند. گزینه اول شامل سرمایه گذاری وجوه موجود، کسب سود برای پرداخت زکات، حفظ سرمایه و بازده اضافی است. گزینه دوم عبارت است از صرف وجوه برای به دست آوردن دارایی های ثابتی که زکات آنها محاسبه نمی گردد. این رفتار سبب تشویق مصرف در اقتصاد می شود. گزینه سوم عبارت است از حفظ وجوه و قبول زکات. این سه گزینه سبب افزایش سرمایه گذاری و مصرف در اقتصاد و در عین حال استفاده از زکات جمع آوری شده برای حفظ قدرت خرید می شود. ساز وقف؛ وقف که در بعضی از مناطق جهان اسلام «حبس» هم نامیده می شود، به معنای داشتن اموال معین، حفظ آن به نفع بشردوستانه خاص و ممنوعیت استفاده از آن خارج از هدف خاص آن است وقف را میتوان بسته به اهدافی که در خدمت یا بهره می گیرد به دسته های مختلفی طبقه بندی کرد. وقف دینی: شامل مساجد و املاک و مستغلات محدود به تأمین درآمد برای هزینه های نگهداری و جاری مساجد. وقف خیریه: پشتیبانی از قشر فقیر جامعه و کلیه فعالیتهای مورد علاقه مردم از قبیل کمک به فقرا و نیازمندان، ساخت یا پشتیبانی از کتابخانه ها، دانشگاه ها، بیمارستان ها و غیره. وقف خانوادگی: درآمدی را به خانواده وقف دهنده اختصاص می دهد که از فرزندان و اولاد خود آغاز می شود. در صورت وجود مازاد میتوان آنرا به فقرا داد. از منظر شرعی، عناصر اساسی وقف شامل شکل وقف، واقف (واقف کننده) و مال وقف شده است. از نظر وقف، وقف فقط احتیاج به پیشنهاد دارد، چونکه پذیرش لازم نیست. وقف را میتوان از تاریخ آینده نافذ اعلام نمود. مثلا وقف کننده می تواند اعلام نماید که اموالش از سال آینده وقف می شود. واقف (وقف کننده) می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد که باید شرعاً حائز شرایط تصرف در اموال خود باشد. وقتی شخص حقوقی است تصمیم وقف باید با مجمع عمومی باشد. وقف گیرنده نباید غرض غیرمجاز باشد. وقف به نفع غیرمسلمانان جایز است چونکه گناهی ندارد. وقتی ذینفع وقف دیگر وجود نداشته باشد، منافع آن صرف امور خیریه شود.

یادداشت از سید رضا راستی حسینی کارشناس اقتصادی

1404/05/12

13:37:53

5.0 از 5

تگهای خبر: آموزش , ابزار , ارز , ارزش

این مطلب آنی بازار را پسندیدید؟

(1)

(0)

تازه ترین مطالب مرتبط

نظرات بینندگان آنی بازار در مورد این مطلب

نظر شما در مورد این مطلب آنی بازار

نام:

ایمیل:

نظر:

سوال:

= ۲ بعلاوه ۱